Powyższy, dokonany przez Meade’a, podział na transakcje autonomiczne i wyrównawcze opiera się na trudnym do uchwycenia kryterium motywów ich przeprowadzenia. W praktyce w celu określenia rozmiarów deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego trzeba się posługiwać kryteriami łatwo uchwytnymi w statystyce bilansu płatniczego danego kraju.

Pierwszy etap tej unii rozpoczął się 1 lipca 1990 r., tj. wraz z wejściem w życie dyrektywy Rady Ministrów z roku 1988 w sprawie pełnej liberalizacji przepływu kapitału. Działania na tym etapie koncentrowały się na tworzeniu w EWG jednolitego rynku kapitałowego i wzmocnieniu koordynacji polityki pieniężnej, włączeniu wszystkich walut krajów EWG do mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego i objęciu ich regułami dotyczącymi marży wahań kursów, znoszeniu wszystkich barier na rynku prywatnym EGU oraz zwiększeniu uprawnień Komitetu Gubernatorów Banków Centralnych. Dostosowanie kursów walut na tym etapie było nadal możliwe (i miało miejsce), ale każdy kraj EWG zobowiązany był do podejmowania metod dostosowawczych w zakresie utrzymania stabilnych kursów walut.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund, IMF) jest jedną z wyspecjalizowanych agend ONZ. Stanowi on ramy instytucjonalne funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego (patrz rozdział II). Został utworzony równocześnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (zwanym potocznie Bankiem Światowym) na konferencji w Bretton Woods (New Hampshire), która odbyła się 1-22 lipca 1944 r. Zaczął funkcjonować od 1 marca 1947 r.

Na rynku instytucjonalnym, który obejmuje wielkie banki handlowe, kasy oszczędności, instytucje ubezpieczeniowe (w szczególności instytucje ubezpieczeń na życie), fundusze emerytalne, budowlane kasy oszczędności i inne instytucje bankowe, udzielane są zarówno kredyty długoterminowe, jak i depozyty lokowane na dłuższe terminy. Udzielanie kredytów długoterminowych przez banki na tym rynku to ich operacje czynne. Operacjami biernymi będzie tu natomiast przyjmowanie wkładów długoterminowych. Kredyty długoterminowe zaciągają na tym rynku głównie przedsiębiorstwa w celu finansowania inwestycji. Długoterminowy charakter tych kredytów zmusza banki do bardzo ostrożnego ich udzielania. Pokryciem takich kredytów są wkłady pierwotne przechowywane w tych bankach. Podstawą udzielania kredytów długoterminowych są w wielu przypadkach wkłady przechowywane w bankach przez krótki okres. Praktyka bankowa wykazała bowiem, że nie wszystkie depozyty krótkoterminowe zostaną w jednym czasie wycofane z banku, stąd też pewną ich część przeznaczają banki na udzielanie kredytów długoterminowych, uciekając się w razie konieczności do zaciągania kredytu w banku centralnym (redyskonto weksli), lub w innych bankach handlowych. To ścisłe powiązanie kredytu krótkoterminowego z długoterminowym i udzielanie kredytu długoterminowego na podstawie pasywów o dużym stopniu płynności kryje w sobie pewien element inflacyjny, szczególnie w okresach wysokiej koniunktury.

Podmiot X, przewidując wzrost kursu funta angielskiego do dolara USA w ciągu kilku najbliższych tygodni, kupuje 23 kwietnia na IMM w Chicago 20 kontraktów czerwcowych w funtach angielskich (wartość jednego kontraktu wynosi 25000 funtów angielskich2) po kursie 1,2230 USD/GBP. Xzobowiązany jest do złożenia depozytu zabezpieczającego w wysokości 20000 dolarów (1000 dolarów od każdego kontraktu x 20 kontraktów). Abstrahuje się tu od kosztów transakcyjnych (np. prowizji brokerskich, jeżeli X sam nie jest uczestnikiem IMM).

Plan Wernera precyzuje szczegółowe zadania do realizacji na pierwszym etapie tworzenia unii z zakresu polityki budżetowej, podatkowej, rynku kapitałowego, wewnętrznej polityki pieniężno-kredytowej i zewnętrznej polityki walutowej. Ze względu na temat niniejszego rozdziału przedstawione będą poniżej jedynie zadania dla polityki pieniężno-kredytowej i walutowej.

Głównymi ośrodkami międzynarodowego rynku kredytowego w latach osiemdziesiątych były: angielski rynek kredytowy, amerykański rynek kredytowy, japoński i niemiecki rynek kredytowy – nazywane skrótowo rynkiem londyńskim, nowojorskim, tokijskim i we Frankfurcie nad Menem. Rozwinięte rynki kredytowe o zasięgu międzynarodowym mają kraje Europy Zachodniej (Francja, Szwajcaria, Holandia, Włochy, Luksemburg), Kanada i niektóre rozwinięte kraje Azji. Powyższe ośrodki kredytowe funkcjonują w powiązaniu z rynkami towarowymi, walutowymi oraz eurorynkiem pieniężnym i kapitałowym.

W grudniu 1991 r. Rada Europejska, tj. przywódcy państw i szefowie rządów krajów EWG, zatwierdziła w Maastricht (Holandia) traktat w sprawie unii gospodarczej i walutowej. Postanowienia zawarte w tym traktacie (podpisanym również w Maastricht 7 lutego 1992 r.) dotyczą tego, co umownie w raporcie Delorsa nazywa się drugim etapem tworzenia unii oraz tzw. końcowego etapu unii w jej kształcie docelowym. Etap drugi, stanowiący okres przejściowy do Unii rozpoczął się 1 stycznia 1994 r. Do tego czasu miały być usunięte wszelkie restrykcje w przepływie kapitału między krajami EWG, a płatności miały być realizowane bez żadnych ograniczeń. Słabsze pod względem ekonomicznym kraje miały znieść te ograniczenia najpóźniej do końca 1995 r. W trakcie realizowania drugiego etapu został utworzony Europejski Instytut Monetarny z siedzibą we Frankfurcie, który ma za zadanie: 1) wzmocnienie współpracy między bankami centralnymi i koordynację polityki walutowej krajów członkowskich, 2) czuwanie nad funkcjonowaniem ESW oraz nadzorowanie rozwoju ECU i systemu rozliczeń międzybankowych w tej walucie, 3) przygotowanie przejścia do trzeciego etapu unii, tj zharmonizowanie instrumentów polityki pieniężnej oraz 4) nadzorowanie przygotowania emisji banknotów ECU, która miałaby nastąpić już po ustanowieniu unii. Europejski Instytut Monetarny nie ma żadnej władzy. Jego zalecenia nie będą miały mocy wiążącej.

Strefa franka francuskiego powstała jeszcze przed II wojną światową w wyniku załamania się międzynarodowego systemu waluty złotej. Wojna oraz rozpad francuskiego imperium kolonialnego spowodowały skurczenie się obszaru tej strefy. Należą do niej obecnie:

Plan Wernera był na tyle ogólnikowy, że mógł zadowolić wszystkich. Zaproponowana w nim koncepcja unii gospodarczej i walutowej powinna doprowadzić do stworzenia w EWG obszaru, na którym będzie swobodny obrót towarów, usług, osób i kapitałów bez zniekształceń konkurencji: obszar ten nie będzie wywoływał strukturalnych i regionalnych braków równowagi. Utworzenie tego rodzaju unii powinno wpłynąć na wzrost dobrobytu we Wspólnocie i umocnić wkład EWG do gospodarczej i walutowej równowagi świata.