W warunkach inflacji występują przeobrażenia w kierunkach i strukturze międzynarodowego obrotu gospodarczego. Dotyczy to zarówno strumieni handlu, jak i współpracy przemysłowej i kooperacji produkcji. Inflacja wywiera również swój wpływ na przepływ kapitałów i bilanse płatnicze. Jest to wpływ zróżnicowany i wielokierunkowy. Uwidacznia się on głównie w zakłóceniach w strukturze cen handlu zagranicznego oraz w zmianach relacji kursów walut narodowych. Inflacja prowadzi do deprecjacji waluty i późniejszej jej dewaluacji. Z kolei dewaluacja powoduje inflację. Jest to zatem wpływ dwukierunkowy. Inflacja stanowi czynnik utrudniający finansowanie międzynarodowego obrotu gospodarczego na warunkach długoterminowego kredytu.

Przez pojęcie rynku walutowego rozumie się całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagającymi je przeprowadzać (czyli głównie bankami komercyjnymi) oraz zespół reguł, według których zawierane są transakcje walutowe, a także ogół urządzeń i czynności prowadzących do zawierania transkacji.

W systemie rozliczeń wielostronnych, jak już wspomniano, główną rolę spełniał MBWG. Najpierw dysponował on kapitałem zakładowym wynoszącym 300 min rubli transferowych. Kapitał ten uzupełniany był funduszem rezerwowym, funduszem na cele socjalne i przyciągniętymi środkami finansowymi. MBWG prowadził rozliczenia wielostronne w rublach transferowych, kredytował operacje handlu zagranicznego, gromadził i przechowywał wolne środki w rublach transferowych, przyjmował na rachunki lokaty w walutach wymienialnych i w złocie od krajów członkowskich i innych krajów oraz dokonywał operacji w walutach wymienialnych zgodnie ze swymi zadaniami statutowymi.

Poniższe rozważania mają już charakter historyczny. Stosunki walutowe w Europie Środkowej i Wschodniej dotyczyły zasad systemu walutowego i kursowego, rubla transferowego jako jednostki rozrachunkowej, Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG) oraz mechanizmu rozliczeń płatności handlowych i niehandlowych. Ich charakterystyczną cechą był brak wymienialności rubla transferowego i walut narodowych krajów RWPG. Nie wywierało to wpływu na stosunki krajów RWPG z innymi krajami. Wspólną cechą systemów walutowych krajów RWPG było to, że z reguły opierały się one na monopolu walutowym, który (obok monopolu handlu zagranicznego) skupiał w rękach państwa za pośrednictwem wyznaczonych do tego celu instytucji (ministerstwa finansów lub banku centralnego) podstawowe gestie w zakresie kształtowania polityki walutowej i powiązań gospodarczych z zagranicą w sferze walutowej i kredytowej. We wszystkich krajach RWPG istniała instytucja pieniądza niewymienialnego. W sytuacji niewymienialności pieniądza jedynym możliwym sposobem rozliczeń z tytułu wymiany handlowej w ramach RWPG okazał się najpierw clearing dwustronny, a od roku 1964 clearing wielostronny. MBWG i funkcjonujący w jego ramach rubel transferowy stały się głównymi instytucjami systemu walutowego RWPG.

Nie jest jeszcze przesądzone, czy wszystkie kraje UE znajdą się w grupie państw założycielskich unii walutowej. Zależeć to będzie w dużym stopniu od spełnienia przez nie ww. kryteriów konwergencji oraz od tego, czy w odniesieniu do niektórych krajów UE te kryteria zostaną częściowo złagodzone.

Przez pojęcie bilansu płatniczego rozumie się usystematyzowane zestawienie transakcji ekonomicznych dokonywanych w ściśle określony czasie między krajami i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Najczęściej sporządza się roczne, półroczne i kwartalne bilanse płatnicze. Czasami opracowuje się również bilanse płatnicze dla poszczególnych obszarów, ugrupowań integracyjnych lub nawet dla obrotów z jednym krajem, jeśli obroty płatnicze z tym krajem mają duże znaczenie.

Wymienialność waluty wymaga utrzymania dyscypliny bilansu płatniczego i prowadzenia takiej polityki gospodarczej, która by tę dyscyplinę utrzymywała. W wielu przypadkach wymienialność pozwala nie tylko na wykorzystanie waluty krajowej do krótkookresowego finansowania importu i innych wydatków za granicą, ale również do gromadzenia tej waluty przez inne kraje w postaci rezerw walutowych. Nie wszystkie jednak waluty wymienialne przechowywane są w rezerwach walutowych w systemie wielo- dewizowym. Funkcję tę pełnią tylko niektóre z nich, mające takie właściwości jak stabilna (w porównaniu z innymi walutami) siła nabywcza, możliwość dokonania różnorodnych lokat na rynkach kredytowych (pieniężnych i kapitałowych) oraz dostępność tej waluty na zagranicznych rynkach walutowych, co powoduje, że występują one w charakterze walut międzynarodowych i pełnią niektóre funkcje pieniądza światowego.

Liberalizację przepływów kapitałów i znoszenie ograniczeń dewizowych w poszczególnych krajach wspierał Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Swobodny obrót kapitałów i liberalne przepisy dewizowe były istotnymi czynnikami zabezpieczającymi funkcjonowanie wymienialności walut w tych krajach w których narodowe rynki walutowe oraz kredytowe miały zasięg międzynarodowy i których waluty występowały w charakterze walut rezerwowych, lokacyjnych i transakcyjnych. Co się tyczy deregulacji instytucji finansowych, to przybrała ona najpierw formę przemieszczania części operacji finansowych banków komercyjnych na rynek eurowalutowy, a potem znalazła wyraz w dużym rozluźnieniu narodowych przepisów dotyczących operacji pośredniczących banków na poszczególnych narodowych rynkach finansowych. Sprzyjało to wzrostowi zagranicznych operacji tych banków. Wśród innowacji finansowych na uwagę zasługuje powstanie terminowych rynków finansowych (financial futures) i rynków opcji2. Istotną cechą działalności podmiotów gospodarczych operujących na terminowych rynkach finansowych było znaczne uwolnienie wybieranych przez te podmioty walut transakcyjnych oraz innych elementów walutowych transakcji terminowych od jurysdykcji tych krajów, w których te rynki funkcjonują. Doprowadziło to do wzrostu przepływów kapitałów w skali międzynarodowej i niezwykle dynamicznego rozwoju międzynarodowego rynku walutowego. Za

Płynny kurs jest stosowany powszechnie przez kraje uprzemysłowione od marca 1973 r. Może to być kurs przyjęty i chroniony przez władze poszczególnych krajów (jest to wówczas tzw. typ niezależnego kursu walutowego) lub zastosowany przez grupę krajów w stosunku do waluty kraju trzeciego. Przykładem może tu być utrzymanie przez kraje EWG1 płynnych kursów swoich walut w stosunku do dolara USA na ich rynkach wewnętrznych.

Czwarty przepis walutowy zawarty w artykule 107 stwierdza, że kraje członkowskie „traktują swą politykę w dziedzinie kursu waluty jako zagadnienie interesujące wszystkich członków Wspólnoty”. Jeśli zostanie zmieniony kurs waluty, a krok ten nie był niezbędny do przywrócenia równowagi bilansu płatniczego, i jeśli zmiana kursu w znacznym stopniu wypaczała warunki konkurencji, wówczas inni członkowie Wspólnoty mogą podjąć środki w celu zapobieżenia skutkom tego posunięcia. To, że traktat rzymski nie wyklucza zmian kursów walut krajów członkowskich, lecz traktuje je „jako zagadnienie interesujące wszystkich członków Wspólnoty”, świadczy o tym, że zajmuje on w tej sprawie takie samo stanowisko jak statut Międzynarodowego Funduszu Walutowego, którego reguły są obowiązujące również dla krajów EWG.