W kwietniu 1973 r. Komisja przedłożyła Radzie Ministrów propozycje dotyczące programu działania na drugim etapie tworzenia unii gospodarczej i walutowej. Dotyczyły one dwóch głównych sfer działania: globalnego sterowania rozwojem gospodarczym we Wspólnocie oraz polityki strukturalnej. W ramach pierwszej sfery przewidziane były do realizacji szczegółowe zadania w zakresie koordynacji polityki gospodarczej, budżetowej i walutowej. W ramach drugiej sfery zawarte były propozycje działania w zakresie polityki społecznej, regionalnej, harmonizacji podatków, rynku kapitałowego, polityki przemysłowej, doprowadzenia do końca procesu tworzenia wspólnego rynku oraz budżetu wspólnoty.

W systemie waluty złotej transfer złota uruchamiał mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego. Był to mechanizm rynkowy. W krajach o deficycie bilansu płatniczego następował spadek rezerw złota w wyniku finansowania tego deficytu. Spadek rezerw złota powodował wzrost stopy dyskontowej i redukcję dopływu pieniądza krajowego na rynek, ponieważ rozmiary kredytu były uwarunkowane stanem rezerw złota. Następował przypływ kapitałów obcych pod wpływem wzrostu stopy dyskontowej. Ulegał poprawie bilans płatniczy. Drugim czynnikiem tej poprawy był spadek dochodów, popytu i cen. Z kolei spadek cen krajowych zwiększał rentowność transakcji eksportowych. Następował wzrost eksportu i spadek importu. Z powyższego wynika, że głównymi elementami mechanizmu wyrównywania bilansu płatniczego były zmiany rezerw złota, obiegu pieniężnego, poziomu cen i kosztów krajowych oraz przepływy kapitałów.

Na rynku tym banki udzielają kredytu pod zastaw towarów {najczęściej dokumentów uprawniających do posiadania tego towaru, np. warrantów) lub papierów wartościowych. W tym sensie można mówić o rynku lombardowym na towary, metale szlachetne i papiery wartościowe. Instytucja lombardu, rozwinięta dobrze w wieku XIX, zaczęła przeżywać po drugiej wojnie światowej swój zmierzch.

Obecnie zamiast EWG stosuje się powszechnie przyjętą nazwę Unia Europejska (UE). W książce używam określenia EWG i UE zamiennie. 1 Od 1 stycznia 1990 r. do 14 października 1991 r. polityka kursowa posługiwała się sztywnym kursem złotego wobec walut obcych. 17 maja 1991 r. wprowadzono sztywny kurs złotego wobec koszyka pięciu walut, w skład którego wchodzą: dolar USA z udziałem 45% w koszyku, marka niemiecka – 35%, funt sterling – 10% oraz frank francuski i frank szwajcarski po 5%. stępowały po II wojnie światowej w formie kursu parytetowego (do 1971 r. marża odchyleń wynosiła 1%) lub kursu centralnego {od grudnia 1971 r., gdzie marża odchyleń wynosiła 2,25%). Nie podlegały one zmianie w krótkim okresie, a w większości przypadków i w średnim. Ich utrzymanie było możliwe przy istniejących wówczas niskich tempach inflacji i niewielkich ich rozpiętościach między poszczególnymi krajami. Kursy stałe były powszechnie stosowane przez kraje uprzemysłowione w latach 1949-1971. W długim okresie mogły być zmieniane, gdy w danym kraju wymagał tego stan bilansu płatniczego (np. chroniczny deficyt lub nadwyżka) lub gdy występowała trwała nierównowaga bilansu płatniczego na wielką skalę. W krajach rozwijających się pewną odmianą kursu stałego były kursy utrzymywane dzięki ścisłej kontroli walutowej. Były to z reguły kursy zawyżone, co wynikało z wyższej niż za granicą stopy inflacji. Kontrola walutowa miała na celu scentralizowanie dochodów i wydatków dewizowych przez władze i wymuszenie, aby transakcje walutowe przeprowadzane były według oficjalnego kursu. Przy tym typie kursu nie była możliwa wymienialność walut tych krajów.

Producenci w krajach uprzemysłowionych preferują swoje waluty narodowe jako waluty kontraktu i waluty płatności. To zjawisko ma charakter powszechny. Preferowanie przez eksportera własnej waluty narodowej jako waluty transakcyjnej zależy nie tylko od jego chęci, ale również od zdolności przekonania o tym impotrera i od relatywnej „siły” danej waluty.

We wszystkich segmentach rynków finansowych oraz na giełdach pieniężnych zaszły głębokie zmiany strukturalne. Na wielu giełdach papierów wartościowych o znaczeniu międzynarodowym (Londyn, Tokio, Toronto) coraz powszechniej stosowano technikę komputerową w celu uproszczenia i przyspieszenia zarówno handlu, jak i przekazywania danych o obrocie giełdowym. W ostatnich latach giełdy papierów wartościowych przeżywały okres bujnego rozkwitu dzięki rozszerzającej się liberalizacji rynków kapitałowych, tendencji do tzw. sekurytyzacji transakcji finansowych (chodzi tu o rosnące znaczenie emisji papierów wartościowych wypierających tradycyjne kredyty bankowe) oraz szybkiej komputeryzacji handlu giełdowego.

Załóżmy teraz, że oczekiwania kursowe X nie sprawdziły się i że po 25 kwietnia kurs funta angielskiego nie wzrasta, a spada. W miarę powstawania strat kursowych X otrzymuje wezwanie do wnoszenia dodatkowych depozytów dla pokrycia tych strat. Jeżeli np. w ciągu tygodnia kurs futures funta dla kontraktów czerwcowych obniżył się do 1,1580 USD/GBP, to daje to różnicę 130 punktów bazowych w stosunku do kursu kupna {1,2230 USD/GBP), a zatem stratę 1625 dolarów na każdym kontrakcie {12,50 USD x 130) i 32 500 dolarów łącznie (1625 USD x 20). W tej sytuacji X może podjąć decyzję o szybkiej likwidacji długiej pozycji dewizowej w funtach angielskich dla uniknięcia dalszych strat. Sprzeda on więc 2 maja 20 czerwcowych kontraktów w funtach po kursie 1,1580 USD/GBP i wycofa wstępny depozyt zabezpieczający w wysokości 20 000 dolarów. Oczywiście nie będzie on mógł wycofać dodatkowych depozytów, które wyniosły 32500 dolarów i które stanowią stratę X z tytułu niezgodnej z jego przewidywaniami zmiany kursu funta angielskiego.

W powszechnym – pisze K. Brzoska – mniemaniu spekulacja polega na chytrych, najczęściej nieuczciwych machinacjach, mających na celu po prostu osiągnięcie nieuzasadnionych, dużych korzyści materialnych. Bardzo często jest ona działalnością kryminalną lub stojącą co najmniej na pograniczu prawa. Ale nie każda spekulacja jest przestępcza i szkodliwa. W sferze działalności gospodarczej nieprzestępcza spekulacja występuje w każdym przypadku, gdy ktoś podejmuje określone działania z całą świadomością łączącego się z tym ryzyka. Określenie to jest jednak zbyt szerokie. Dla celów niniejszych rozważań ograniczyć sie można do nazywania spekulacją tych wszystkich operacji, w których strona albo godzi się świadomie z ryzykiem finansowym {chociaż ma pełną możliwość zabezpieczenia się przed nim), albo też świadomie podejmuje to ryzyko w celu osiągnięcia zysku, opierając się na przesłankach rozumowych, a nie zdając się na przypadek. Tak np. cechy spekulacji wykazuje arbitraż realizowany bez zabezpieczenia kursowego, chociaż ten, kto go uprawia zdaje sobie sprawę z ryzyka zmiany kursu waluty1. Motywem jego postępowania jest przekonanie, że w danym czasie prawdopodobieństwo zmiany kursu odnośnej waluty jest znikome, wobec czego wydaje się zbędne ponoszenie kosztów zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Może się on jednak pomylić i wówczas poniesie konsekwencje z tym związane. Tego rodzaju spekulacja ma miejsce z reguły w warunkach bezpieczeństwa, stabilizacji i zaufania do waluty.

Wśród końcowych nabywców euroobligacji dużą rolę odgrywały instytucje finansowe krajów OPEC. Scharakteryzowani powyżej główni kontrahenci (uczestnicy) rynku euroobligacji po stronie popytu i podaży mają swoje siedziby w różnych krajach. Jeśliby spojrzeć na uczestników rynku euroobligacji z punktu widzenia ich „narodowego” pochodzenia, to okaże się, że prym na rynku euroobligacji po stronie popytu i podaży wiodą osoby fizyczne i prawne wysoko rozwiniętych krajów kapitalistycznych, głównie USA, krajów UE, Japonii oraz krajów EFTA. Rzeczą charakterystyczną jest fakt, że dużymi pożyczkobiorcami na rynku euroobligacji były kraje rozwijające się (nowo uprzemysłowione), nie należące do OPEC. Natomiast ważnymi pożyczkodawcami były do niedawna kraje OPEC, które dysponowały poważnymi nadwyżkami petrodolarów, prowadziły zróżnicowaną politykę ich lokat, w ramach której część petrodolarów kierowana była również na rynek eurowalut i rynek euroobligacji.

Z przeprowadzonej dotychczas analizy mechanizmu funkcjonowania systemu wielodewizowego wynika, że istnieje wiele walut wymienialnych używanych w charakterze walut rezerwowych, lokacyjnych i transakcyjnych. O ich wyborze decydują różne względy. Ulegają zmianom kursy tych walut i ich pozycja rynkowa. Wszystko to powoduje, że system wielodewizowy jest systemem mało stabilnym. Można to uznać za jego główną wadę.