Stosunki walutowe w Europie Środkowej i Wschodniej

Poniższe rozważania mają już charakter historyczny. Stosunki walutowe w Europie Środkowej i Wschodniej dotyczyły zasad systemu walutowego i kursowego, rubla transferowego jako jednostki rozrachunkowej, Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG) oraz mechanizmu rozliczeń płatności handlowych i niehandlowych. Ich charakterystyczną cechą był brak wymienialności rubla transferowego i walut narodowych krajów RWPG. Nie wywierało to wpływu na stosunki krajów RWPG z innymi krajami. Wspólną cechą systemów walutowych krajów RWPG było to, że z reguły opierały się one na monopolu walutowym, który (obok monopolu handlu zagranicznego) skupiał w rękach państwa za pośrednictwem wyznaczonych do tego celu instytucji (ministerstwa finansów lub banku centralnego) podstawowe gestie w zakresie kształtowania polityki walutowej i powiązań gospodarczych z zagranicą w sferze walutowej i kredytowej. We wszystkich krajach RWPG istniała instytucja pieniądza niewymienialnego. W sytuacji niewymienialności pieniądza jedynym możliwym sposobem rozliczeń z tytułu wymiany handlowej w ramach RWPG okazał się najpierw clearing dwustronny, a od roku 1964 clearing wielostronny. MBWG i funkcjonujący w jego ramach rubel transferowy stały się głównymi instytucjami systemu walutowego RWPG.

Systemy walutowe krajów RWPG rozwijały się przez długi okres w sposób autonomiczny. Dopiero utworzenie RWPG i funkcjonującego w jego ramach rubla transferowego stworzyło przesłanki do pewnej koordynacji narodowych polityk walutowych krajów RWPG, w szczególności w odniesieniu do kursów walut lub płatności niehandlowych oraz kursów walut narodowych do rubla transferowego. Nie stworzono jednak ekonomicznych warunków funkcjonowania rozliczeń wielostronnych w rublach transferowych. Utrzymujący się bilateralizm w sferze wymiany handlowej był niejako przerzucany na sferę płatniczą, w wyniku czego nie mógł efektywnie funkcjonować system rozliczeń wielostronnych w rublach transferowych. W ramach RWPG nie doszło do liberalizacji wymiany handlowej. Nie ograniczono zakresu kontyngentowania tej wymiany. Rubel transferowy w ramach obowiązującego systemu wymiany oparty na „cenach kroczących” miał różną wartość. Toteż było trudno uzyskać zgodę wszystkich partnerów na uwielostronnienie obrotów.